Cytaty Po piśmie - Jacek Dukaj

Do czytania i pisania nie zostaliśmy przystosowani ewolucyjnie. Z punktu widzenia neuronauk są to operacje ekwilibrystyczne: skomplikowane, wieloetapowe, żonglujące symbolami i abstraktami tak oddalonymi od świata doświadczeń zmysłowych małpy, że można je uznać za torturę mózgu. Torturę także w sensie dosłownym: pośród różnych rodzajów padaczki istnieje też padaczka wywołana użyciem języka, w szczególności czytaniem.

Co najmniej od czasu Freuda wiemy, że umysł nie tylko nie jest racjonalną maszyną do podejmowania praktycznych decyzji, ale że nawet osobowość człowieka nie stanowi monolitu emocji, instynktów, doświadczeń i celów. Raczej: konglomerat bezświadomych duchów obijających się o wnętrze czaszki w nieskończonym bilardzie snów, kompleksów i odruchów.

Medytacja jest dyscypliną ascetyzmu języka. Nie w banalnym sensie milczenia (a nie medytuje się poprzez rozmowę), lecz oczyszczenia umysłu z ciężkiej nadbudowy kultury pisma: kategoryzacji, linearnej przyczynowości, podmiotowości „ja”, fabularyzacji własnego życia.

Jakkolwiek zwać ów mechanizm, czujemy wyraźnie, że istnieje w nas dążność, potrzeba, siła poprzedzająca i język, i pismo, i technologie bezpośredniego przekazywania przeżyć, warunkująca korzystanie z nich, nieustannie poszukująca najskuteczniejszego sposobu wyprowadzenia człowieka poza człowieka.

Nie ukrywajmy: literatura piśmienna wymaga lekkiego autyzmu, przynajmniej od autorów. Człowiek doskonale zsocjalizowany i naturalnie empatyczny nie zauważa większości fenomenów, zależności, paradoksów, których to właśnie wychwytywanie i opisywanie stanowi zadanie literatury. Jeśli nie czujesz się permanentnie skrępowany własną nieadekwatnością jako człowieka – jeśli nie jesteś chorobliwie self-conscious – to nie wysilasz wyobraźni, by protezować swoje ułomne człowieczeństwo wewnętrznymi narracjami.