Cytaty Patologia normalności - Erich Fromm

Ludzie wymieniają słowa, nie dzieląc się rzeczywistością, o której mówią. Wymieniają słowa z pewnym zakłopotaniem, aby ukryć pustkę ich rozmów, nie czują żadnych emocji. Po zakończonej rozmowie nie mają wrażenia, że coś stało się ich udziałem. Mają uczucie swego rodzaju pustki, którego doświadczamy, ilekroć patrzymy przez dwie godziny na film, który okazuje się bardzo słaby, i wychodzimy z uczuciem pewnego zakłopotania i wstydu, że spędziliśmy czas w tak niedorzeczny sposób.

Obecnie nie używamy już języka jedynie w celu porozumiewania się, ale w znacznym stopniu w taki sposób, że słowa stały się prawie tym samym co pieniądze, abstrakcją prawdziwych doznań, które wymieniamy podczas komunikowania się z innymi, nie odwołując się do konkretnych doświadczeń. Pytamy człowieka, który jest głęboko nieszczęśliwy, jak się czuje, a on mówi: “Dziękuję, dobrze”. Można powiedzieć, że jest w tym jakaś duma, ale ja myślę, że głównym powodem jest to, iż nikt nie oczekuje, że ten drugi jest naprawdę zainteresowany, i że słowa się nie liczą. Używamy słów po to, aby wypełnić luki, pustkę wewnątrz nas samych i podczas komunikowania się z kimś innym. Posłuchajmy tonu głosu, kiedy ludzie komunikują się ze sobą. Jakie to wszystko abstrakcyjne. To prawie jak pójść na targ, żeby coś kupić. Proszę, oto dwa dolary, i dostaję to, co chcę.

... pomówmy więc o miłości. Co mamy na myśli? Jest rzeczą zupełnie fantastyczną, że prawie nie ma pod słońcem niczego, czego nie nazwalibyśmy miłością. Okrucieństwo i uzależnienie, i dominacja, i prawdziwa miłość, i strach, i konwencjonalność – niemal wszystko nazywamy miłością. „Kocham go”, może oznaczać wszystko: od lekkiej sympatii czy uprzejmego określenia braku nienawiści do uczuć, o których mówili i pisali wielcy poeci. Zawsze to samo.

Mamy tendencję do kreowania ludzi, którzy są pozbawieni odwagi, którzy nie mogą się odważyć, aby prowadzić ekscytujące lub intensywne życie, którzy już są wyszkoleni, aby poszukiwać bezpieczeństwa jako celu życia, co można osiągnąć jedynie przez całkowite podporządkowanie się i całkowitą martwotę. W tym sensie można by powiedzieć, że radość i bezpieczeństwo są całkowicie sprzeczne, ponieważ radość jest wynikiem intensywności życia. Jeżeli żyjemy intensywnie, musimy umieć znieść poczucie wielkiej niepewności, ponieważ życie to ciągle szalenie ryzykowna sprawa. Trzeba jedynie mieć nadzieję, że nie stracimy sił i że nie obierzemy całkowicie błędnej drogi.

Nuda to typowy stan melancholii, a melancholia to patologiczny stan nudy, który obserwujemy u niektórych jednostek. Myślę jednak, że różnica jest tylko ilościowa i być może ludzie, którzy stają się melancholikami, dysponują gorszymi mechanizmami obronnymi do walki z nudą niż większość zdrowych psychicznie ludzi, którzy kiedy przygniata ich nuda, wiedzą, jak jej unikać i nie doświadczać jej w sposób świadomy.

... w pewnych kulturach, w których życie jest wprawdzie bardzo wygodne, jednak towarzyszy mu niemała nuda, jest więcej przypadków samobójstw i zachorowań na schizofrenię niż w innych krajach, gdzie przynajmniej istnieje większy kontakt z rzeczywistością, nawet jeśli ta rzeczywistość jest naznaczona tragizmem, ponieważ smutek i tragedię łatwiej znieść niżeli nudę, która nie jest niczym innym, jak wyrazem braku związku ze światem i miłością.

W kulturze, w której zostaliśmy wyobcowani z siebie samych i z innych, gdy nasze ludzkie uczucia stały się abstrakcją, przestały być konkretne, jesteśmy straszliwie znudzeni. Tracimy energię. Życie przestaje być podniecające. Uważam, że nuda to jedno z największych nieszczęść, jakie mogą spotkać człowieka. Niewiele jest rzeczy, które są tak przerażające i nieznośne jak nuda.