Złudzenia, które pozwalają żyć

Jeżeli za kryterium skuteczności działania mechanizmów obronnych i samooszukiwania się przyjmiemy negatywną definicję zdrowia psychicznego, według której zdrowie jest rozumiane jako brak objawów neurotycznych i psychotycznych, to mechanizmy obronne ocenimy jako dobre i skuteczne wtedy, gdy zapobiegną tworzeniu się tych objawów. Istnieje opinia, że te mechanizmy stanowią rodzaj „wału ochronnego” zapobiegającego powstawaniu zaburzeń neurotycznych lub psychotycznych, o ile stosowane są z umiarem i w ograniczonym zakresie, a nie jako trwałe sposoby radzenia sobie z trudnościami i negatywnymi emocjami. W ostatnich latach pojawiły się badania, z których wynika, że depresja może być konsekwencją niedoboru mechanizmów obronnych, zbyt „szczerego” stosunku do siebie samego i rzeczywistości zewnętrznej. Według innych opinii depresja jest nie tyle wynikiem nadmiernej trafności w spostrzeganiu siebie i świata, ile zniekształconego, skrzywionego ich odbioru w kierunku przeciwnym do tego, który gwarantują mechanizmy obronne, tj. w kierunku wyolbrzymiającym negatywne oceny zdarzeń.

Autor: Helena Grzegołowska-Klarkowska
red. Mirosław Kofta, Teresa Szustrowa

Wydaje się więc, że mechanizmy obronne mogą w pewnych przypadkach pełnić pozytywne funkcje przystosowawcze. Redukując lęk i pozwalając zachować poczucie własnej wartości mogą nieraz otwierać drogę do bardziej konstruktywnych działań, jeżeli nie są stosowane w nadmiarze i nie stanowią typowego dla jednostki stylu reagowania w sytuacjach zagrożenia „ja”. Często jednak pomagają tylko pozornie i w głębi, choć nie całkiem świadomie, człowieka nadal trafi przekonanie, że nie wszystko jest w porządku. Odzyskane dzięki zastosowaniu mechanizmów obronnych spokój i poczucie własnej wartości są pozorne i chwiejne. Tylko akceptacja faktu, że ani my, ani świat nie jesteśmy doskonali, może nas uchronić przed złudnymi mirażami doskonałości i obłudnymi meandrami samooszukiwania się.

Autor: Helena Grzegołowska-Klarkowska
red. Mirosław Kofta, Teresa Szustrowa

Jeżeli przyjmiemy za model zdrowej osobowości ten, który proponuje psychologia humanistyczna, tj. model człowieka maksymalnie świadomego samego siebie, dążącego wciąż do rozwoju swoich ukrytych możliwości i przesuwającego się na coraz wyższe poziomy kontaktów ze światem, to możemy stwierdzić, że wszelkie formy samooszukiwania się stanowią hamulec rozwoju osobowości. Każda reakcja obronna oddala od świadomości swojego prawdziwego „ja”. Z drugiej jednak strony bardziej umiarkowani teoretycy mechanizmów obronnych zwracają uwagę na to, że w danym momencie człowiek może nie być w stanie się rozwijać bez samoobrony. Lęki, napięcie wynikające z niemożności asymilacji danego zagrożenia i porażenia sobie z nim mogą być tak wielkie, że tylko chwilowe oparcie się na mechanizmach obronnych może uratować człowieka przed dezintegracją i, w efekcie, zapewnić możliwość rozwoju w przyszłości, gdy osłabnie lęk i człowiek znajdzie inne, nieobronne rozwiązanie swoich problemów.

Autor: Helena Grzegołowska-Klarkowska
red. Mirosław Kofta, Teresa Szustrowa

Jednym z przejawów projekcji jest obarczanie innych ludzi winą za własne nieakceptowane zachowania. Klasycznym przykładem jest uczeń, który nie nauczywszy się lekcji dostaje dwójkę, po czym skarży się, że nauczyciel się na niego uwziął.

Autor: Helena Grzegołowska-Klarkowska
red. Mirosław Kofta, Teresa Szustrowa