Rozmowy

Moja matka, żona księdza, powiedziała mi kiedyś coś, czego nigdy nie zapomnę: „Gdybym mogła przewidzieć, jak będziesz cierpiał, nigdy bym cię nie urodziła”. Te słowa zrobiły mi bardzo dobrze.
Powiedziałem sobie: „Jesteś owocem przypadku. Jesteś niczym”.

Nigdy nie należy się chwalić. Ludzie wolą się litować. To rodzi w nich sympatię. Tak samo u bogatych, jak u biednych. Mówiłem już, że człowiek jest zwierzęciem skazanym. Zacznijmy od tego, że nie wolno się chwalić nawet najmniejszym sukcesem. To kapitalnie ważne. Nawet w bardzo kulturalnym towarzystwie. Przez kilka lat bywałem w paryskich domach, wśród ludzi dość subtelnych, inteligentnych. I zauważyłem jedną rzecz: zawsze zdarzało się, że ktoś nie mógł pozostać do końca obiadu. Gdy tylko wychodził, stawał się celem obmów reszty; dlatego zawsze wychodziłem ostatni. Uderzało mnie to u owych kulturalnych, bardzo wyrafinowanych ludzi, zwłaszcza u pewnej bardzo bogatej pani, która często mnie zapraszała. Właśnie u niej zrozumiałem, że wszyscy, bogaci czy biedni, są do siebie podobni. To nawet nie była żadna osobista złośliwość, po prostu człowiek nienawidzi człowieka. To była gra fałszywymi sztonami. Jadło się wybornie, było bardzo miło, ale gdy tylko ktoś wychodził, załatwiano go niemiłosiernie. Wszyscy ci ludzie nie byli z gruntu źli, po prostu mieli w sobie ów instynkt, potrzebę krzywdzenia, pomniejszania innego. Nic się na to nie poradzi. Sądzę, że zawsze tak się działo. Może nie było to tak silne u mnichów... Człowiek przywykł więc do swej złości, a zwłaszcza do swej potrzeby oczerniania innych, i to nawet w tak zwanych wyższych sferach. Było to dla mnie objawienie. Naturalnie oglądałem rozmaite świństwa w Rumunii, ale nie wyobrażałem sobie ich we Francji, i to w takim towarzystwie. Jednak można utracić wszystkie iluzje i żyć nadal.

Skoro jakaś istota wyłamuje się ze swej naturalnej sytuacji... Człowiek narodził się, by życie jak zwierzęta, wdał się natomiast przygodę, która nie jest naturalna, która jest dziwaczna. Dlatego jego egzystencja utraciła ustalone, wyraźnie określone ramy. Otóż ta przygoda człowieka jest nienormalna i z konieczności obraca się przeciwko niemu. Człowiek, mimo wszystko przecież tylko genialne zwierzę, ma koleje losu takie jak facet, który rzuca się w jakąś fantastyczną awanturę, ale musi ponieść jej konsekwencje. Bo ta awantura jest czymś zbyt wyjątkowym, by mogła dobrze się skończyć. Więc idzie drogą, która musi doprowadzić go do ruiny... To nie jest pesymizm. Nigdy nie głosiłem nicości człowieka. Uważam tylko, że człowiek poszedł złą drogą i że nie mógł nią nie pójść.

Ludzie nieświadomi czasu nie nudzą się. Życie jest do zniesienia tylko wówczas, gdy nie jesteśmy świadomi każdego upływającego momentu, inaczej marnie z nami. Doświadczenie nudy to świadomość czasu rozdrażnionego.